Prof. Dr. Sümer Yamaner'den kalın bağırsak kanseri ile ilgili bilgiler... Bütün kanser türleri gibi kalın bağırsak kanserinde de erken tanı çok önemli. Yaygın olarak görülen ve belirtileri ortaya çıktığında oldukça ilerlemiş evreye ulaşmış olan bu kanserin diğer kanser türlerinden farklı bir özelliği var: Kalın bağırsak kanseri önlenebilir bir kanser türüdür. İstanbul Florence Nightingale Hastanesi, genel cerrahiden Prof. Dr. Sümer Yamaner, konu ile ilgili merak edilen soruları yanıtladı.

ÖNLENEBİLİR NE DEMEK?

Kanser bir insanda dünden bugüne kısa sürede oluşan bir hastalık değildir. Genellikle genetik yatkınlık, çevresel faktörler, maruz kalınan kimyasallar gibi faktörlerin bir araya gelmesi ile aylar hatta seneler içinde ortaya çıkan bazı değişikliklerin sonucunda kanser oluşur. Kalın bağırsak kanseri oluşum mekanizmaları en ayrıntılı şekilde araştırılıp ortaya konulmuş olan kanserlerdendir. Bu verilere göre biliyoruz ki kalın bağırsak kanserlerinin ezici çoğunluğu önce bir polip şeklinde ortaya çıkmakta ve beş ile on yıl arasında bir süre zarfında kansere ilerlemektedir. Yani biz artık kanser oluşmadan önce kanser oluşturacak değişiklikleri farkedip onları ortadan kaldırabiliyor ve kanseri daha oluşmadan önleyebiliyoruz.

ERKEN TANIDAN NE FARKI VAR?

Erken tanı dediğimiz zaman oluşmuş olan bir kanserin ileri evrelere ulaşmamış haldeyken, yani başka organlara atlamamışken yakalanmasını anlıyoruz. Halbuki kalın bağırsak kanserini henüz polip aşamasında yakaladığımızda henüz oluşmamış kanseri baştan önlemiş oluyoruz.

POLİP NEDİR?

Tanım olarak kalın bağırsağın iç yüzündeki zarda oluşan her türlü çıkıntıya polip deriz. Derimizde oluşan sivilce, et beni vs olarak tanımladığımız lezyonları düşünün. Bunların bağırsakta oluşan halleri poliplerdir. Kanser öncüsü olup olmadığını anlamanın en güvenilir yolu polipin çıkarılarak patolog tarafından mikroskopta incelenmesidir.

POLİP NASIL ÇIKARILIR?

Poliplerin saptanması ve çıkarılması kolonoskopi adı verilen yöntemle yapılır. Kolonoskopi bugün son derece yaygın kullanılan ve deneyimli ellerde neredeyse sıfır risk içeren bir işlemdir. Bir gün önceden yapılan bağırsak hazırlığı sonrasında makattan ilerletilen ve ucunda ışık ile kamera bulunan bükülebiir bir aletle tüm kalın bağırsak ayrıntılı olarak incelenebilir. Bu şekilde görülen poliplerin tamamına yakını aynı işlem sırasında özel yöntemlerle yerinden kesilip ayrılarak dışarıya alınır ve patoloji incelemesine gönderilir.

KOLONOSKOPİ ÖNCESİ KALIN BAĞIRSAK HAZIRLIĞI NASIL YAPILIR? GALİBA EN ZAHMETLİ TARAFI BUYMUŞ

Bağırsak temizliği işlemi yapacak olan hekimin tercihine bağlı olarak değişik şekillerde yapılabilir. Tüm yaklaşımların ortak noktası bir günü katı gıda almadan geçirmektir. Kimi hekimler çok sıkı bir diyet listesi verirken kimi hekimler daha rahat bir hazırlık programını tercih ederler. Tabii gıda kısıtlamasına ek olarak bağırsakların boşalmasının sağlanması için değişik müshiller de kullanılır. Bunun doğal bir sonucu olarak hazırlık gününün akşamı normalden çok daha fazla tuvalet ihtiyacı oluşmasıdır. Ancak olaya bir de şu yönden bakın:

İki kardeş, birisi diğerinden 5 yaş kadar büyük. Büyük olan kardeş makattan kanama nedeniyle hekime başvuruyor ve kolonoskopi yapılıyor. İncelemede makatın 12 cm yukarısında bir tümör (kanser) saptanıyor. Bunu gören küçük kardeş de kolonoskopi yaptırmak istiyor. Herhangi bir şikayeti olmasa da ağabeyi nedeniyle zaten risk altında. Yapılan kolonoskopide makatın 12 cm yukarısında bir polip saptanıyor ve alınıyor. İki kardeşi birlikte değerlendirecek olursak büyük kardeşte saptanan kanser küçük kardeşin hayatını kurtarmış oluyor çünkü henüz kanser oluşmadan, polip aşamasındayken müdahale edilerek kanser gelişimi önlenmiş oluyor. Yine bu iki kardeşe birlikte bakacak olursak aslında her ikisi de 50 yaş üstü oldukları için, eğer 50 yaşlarında kolonoskopi yaptırmış olsalardı büyük olan da büyük olasılıkla bir polip alınması ile kurtulmuş olacaktı. Halbuki şimdi büyük bir ameliyat geçirdi, bağırsağı geçici de olsa torbaya bağlandı ve torbanın iptali için ikinci ameliyatı bekliyor.

Hani diyoruz ya, kolonoskopi hazırlığı çok zahmetli diye. Bir de kolonoskopi ile önlenebilecek bir kanserin ortaya çıkması halindeki zahmeti bir düşünün bakalım hangisi gerçekten zahmetliymiş.

PEKİ BURADAN ŞUNU MU ANLAMALIYIZ: KALIN BAĞIRSAK KANSERİ IRSİDİR VE AİLEDE YOKSA BİZE BİR ŞEY OLMAZ

Kesinlikle hayır! Kalın bağırsak kanserlerinin çoğu ailevî değildir. Ama ailede kalın bağırsak kanserli kişilerin varlığı riski artırmaktadır. Hele ki ailedeki kalın bağırsak kanserli bireyler 50 yaşın altındalar ise çok daha dikkatli olunması gerekir.

TEŞHİSİN BAŞKA YOLLARI OLABİLİR Mİ?

Evet olabilir… Ülkelerin sağlık sistemleri de aslında yaygın kolonoskopi uygulaması fikrine pek sıcak bakmazlar çünkü kullanılan yüksek teknoloji, aletlerin belirli bir ömürlerinin olması gibi nedenlerle kolonoskopi aslında yüksek maliyetli bir işlemdir. O nedenle seneler boyunca alternatif yöntemler araştırılmıştır. Dışkıda gizli kan aranması bu alternatiflerin en eskilerindendir. Oldukça basit ve ucuz bir yöntem olmasına rağmen hatalı pozitiflik oranı yüksektir. Ayrıca pozitif çıktığında yine kolonsokopi yapılması gerekmektedir. Makattan ilaç verilerek çekilen röntgen filmleri artık geçmişin uygulamalarından sayılmalıdır. Hem zahmetli hem de yeterince başarılı değildir. Bilgisayarlı tomografi ile sanal kolonoskopi ilk anda çok heyecan verici görünse de herhangi bir şüpheli görünüm varlığında yine kolonoskopi gerekecektir. Alınan radyasyon da cabası…

Aslında unutulmaması gereken nokta, üzerinde çalışılan tüm alternatif yöntemlerin başarı oranı için referans kolonoskopidir. Çünkü kolonoskopi hem doğrudan gözle görme imkanı sunmakta, yeni teknolojili cihazlar görüntüyü olağanüstü büyüterek neredeyse mikroskop etkisi yapmakta ve en önemlisi, görülen lezyonların çıkarılarak tedavi edilmelerini mümkün kılmaktadır.

TAMAM KOLONOSKOPİ İÇİN İKNA OLDUM. PEKİ NE ZAMAN YAPTIRMALIYIM?

Herhangi bir şikayeti olmayan insanların kalın bağırsak kanserini polip aşamasında yakalama amaçlı tarama kolonoskopileri 50 yaşında başlatılır. Normal bulunursa 60 ve 70 yaşlarında tekrarlanır. Ama ailede birinci ya da ikinci derece akrabalarda 50 yaş altında kalın bağırsak kanserli bireyler varsa, ilk kolonoskopi yaşı, kanserli bireyin, tanı konulduğundaki yaşından beş sene önce olmalıdır. Bir örnek vermek gerekirse, bir amcasında 35 yaşında kalın bağırsak tanısı konulduğu bilinen bir insan için ilk kolonoskopi yaşı 30 olmalıdır.

KALIN BAĞIRSAK KANSERİ RİSKİNİ NASIL AZALTABİLİRİM?

Bunun için kesin öneriler vermek zor. Genetik mirasın reddi zaten mümkün değil. Ancak az yağlı, liften zengin bir beslenme düzeni, artmış bedensel aktivite, düzenli düşük doz Aspirin kullanımı gibi uygulamaların kalın bağırsak kanseri riskini azaltacağı iddia edilmekte. Yine de her şeye rağmen en önemli nokta, çok basit bir işlem olan kolonoskopinin zamanında uygulanması ile bu kanser türünün büyük oranda daha oluşmadan engellenmesidir.