Dünya gazetesi yazarı Naki Bakır, Türkiye'nin Ocak-Ekim dönemindeki 10 aylık bütçe performansını kaleme aldı. Bütçe açığının 1,4 trilyon lirayı aştığına dikkat çeken Bakır verilerin Orta Vadeli Program ile uyumlu olmasına rağmen kamu mali dengelerini sarsabilecek düzeyde yüksek olduğunu belirtti.
Bütçe giderinin 1 trilyon 819,8 milyarının faiz ödemelerinden oluştuğunu ifade eden Bakır, "On aylık veriler, son OVP tahmini ile uyumlu olmakla birlikte yıllar itibarıyla bütçede en büyük açıkların yılın son çeyreğinde verildiği dikkate alındığında, bütçede kalan iki aydaki seyir önem taşıyor" değerlendirmesinde bulundu.
Naki Bakır'ın Dünya'da yayımlanan yazısı şöyle:
Hazine ve Maliye Bakanlığının açıkladığı verilere göre, ekimde aylık bazda 1 trilyon 370,3 milyar liralık toplam bütçe gelirine karşılık 1 trilyon 147,1 milyar liralık bütçe harcaması yapıldı. Geçen yılın aynı ayına göre gelirlerdeki artış yüzde 49,1’e ulaşırken, faizdeki artışın düşük olmasına bağlı olarak toplam giderler yüzde 43,4’le daha düşük bir artış gösterdi, bütçe açığında geçen yılın aynı ayına göre büyüme yüzde 19,8’de kaldı.
Ekim ayı bütçe harcamalarının 1 trilyon 212,9 milyar lirasını personel gideri, cari transferler, mal ve hizmet alımı, sermaye giderleri gibi faiz dışı harcamalar oluşturdu. Söz konusu giderler geçen yılın aynı ayına göre yüzde 48 arttı. Aylık faiz ödemesi ise sadece yüzde 15,6 artışla 157,4 milyar lira oldu. Ekim ayları itibarıyla faiz dışı bütçe açığı yüzde 31,4 artışla 65,8 milyar TL oldu. Bütçe gelirleri cephesinde ise en büyük kalemi oluşturan vergi tahsilatı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 51,6 artarak 976 milyar lira, diğer gelirler yüzde 36,2 artışla 171,1 milyar lira düzeyinde gerçekleşti.
On aylık bütçe performansı
Ocak-ekim döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 42,9 artarak 11 trilyon 592,4 milyar liraya ulaştı. Bütçe gelirleri ise ilk on ay itibarıyla yüzde 48,1’le daha yüksek bir artışla 10 trilyon 152 milyar TL oldu. Geçen yıl ilk on ayda 1 trilyon 260,3 milyar lira olan bütçe açığı bu yıl aynı dönemde yüzde 14,3 artışla 1 trilyon 440,5 milyar lirayı buldu.
On aylık bütçe giderlerinin 9 trilyon 772,7 milyar liralık bölümünü, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 38,3 artan faiz dışı harcamalar oluşturdu. Bu kapsamda; Hazine yardımları, görevlendirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri vb. çok sayıda alanı kapsayan en büyük harcama kalemi cari transferler ocak-ekim döneminde geçen yıla göre yüzde 40 artışla 4 trilyon 328 milyar, ikinci büyük kalem olan yine personel giderleri yüzde 36,6 artışla 3 trilyon 71,7 milyar lira oldu. Kamu çalışanları adına sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi olarak da 377,4 milyar lira ödendi.
Bu dönemde devletin mal ve hizmet alımları yüzde 47,1 artışla 761,2 milyar, kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” yüzde 40,7 artışla 895,6 milyar, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferleri” ise yüzde 138,2 artışla 147 milyar lira oldu. Genel bütçeye dahil kuruluşlar ile yurt dışına “borç verme” kalemi ise yüzde 18,3 azalarak 191,9 milyar liraya geriledi.
On ayda 1,8 trilyon TL faiz ödendi
On aylık bütçe giderinin 1 trilyon 819,8 milyarını ise faiz ödemeleri oluşturdu. Faiz dışı harcamalardaki görece düşük artışa karşılık faiz ödemelerindeki artış yüzde 73,5. Faizin toplam bütçe giderleri içinde geçen yıl ilk dokuz ayda yüzde 12,9 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 15,7’ye ulaştı. Faizin vergi gelirlerine oranı da yüzde 18,2’den yüzde 20,9’a yükseldi.
Geçen yılın ilk on ayındaki 211,4 milyar liralık faiz dışı bütçe açığına karşılık bu yıl aynı dönemde 379,3 milyar lira tutarında faiz dışı fazla verildi. Başka deyişle faiz yükümlülüğü olmasa bütçe on aylık dönemde bu tutarda fazla verecekti.
Beklentilere göre sürpriz yok
Geçen yıl yayımlanan ve 2025-2027 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program’da (OVP) 2025’in tümünde 1 trilyon 950 milyar lira düzeyinde öngörülen bütçe açığı hedefi, bu yıl eylül ayında yayımlanan 2026-2028 dönemine ait yeni OVP’de revize edilerek, yıllık 2 trilyon 208,3 milyar liralık bir gerçekleşme tahmininin yapılmıştı. Dün açıklanan bütçe verilerine göre, on aylık sonuçlar yılın tümüne ilişkin gerçekleşme tahminleri ile uyumlu.
Bütçede, son OVP tahminlerine göre on aylık gerçekleşme harcamalarda yüzde 79, gelirlerde ise yüzde 81,4. Bu dönemde bütçe açığı ise başlangıç hedefinin yüzde 65,2’si düzeyinde gerçekleşti. On aydaki yüksek oranlı artışı nedeniyle faiz ödemeleri yılın tümü için tahmin edilen tutarın yüzde 88,7’sine ulaşırken, faiz dışı harcamalardaki gerçekleşme oranı ise yüzde 77,4 düzeyinde. Gelirler cephesinde ise on aylık vergi tahsilatında, OVP’de yılın tümü için tahmin edilen tutarın yüzde 81,4’üne ulaşıldı, diğer bütçe gelirlerindeki gerçekleşme oranı da yüzde 82,1 oldu.
On aylık veriler, son OVP tahmini ile uyumlu olmakla birlikte yıllar itibarıyla bütçede en büyük açıkların yılın son çeyreğinde verildiği dikkate alındığında, bütçede kalan iki aydaki seyir önem taşıyor.
Vergide on aylık tahsilat 8,7 trilyon TL
İlk on aydaki bütçe gelirlerinin 8 trilyon 729,5 milyar liralık bölümünü vergi tahsilatı oluşturdu. Vergi gelirlerinde on aylık dönemlere göre artış yüzde 51,1’le toplam bütçe gider ve gelirlerindekinin üzerinde gerçekleşti. Vergi gelirinde kümülatif bazda yüksek artışa, ücret ve maaşlardan kaynağından yapılan gelir vergisi tevkifatının on ayda yüzde 91,9 artışla 2 trilyon lirayı aşması önemli katkı sağladı. Bunun etkisiyle toplam gelir vergisi tahsilatı yüzde 91,4 artışla 2 trilyon 250,9 milyar liraya ulaştı. Kurumlar vergisinde on aylık tahsilat ise yüzde 26,7’lik bir artışla 868,1 milyar lira oldu. Doğrudan vergi niteliğindeki veraset ve intikal, motorlu taşıt, değerli konut gibi mülkiyet vergilerinde de on ayda yüzde 49,3 artışla 109,3 milyar liralık tahsilat yapıldı.
On aylık vergi gelirlerinin 5 trilyon 501,2 milyar lira ile asıl büyük bölümü ise tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatı içinde yer alan KDV, ÖTV başta olmak üzere dolaylı vergilerden elde edildi. Söz konusu tahsilat geçen yıla göre yüzde 43,2 arttı.
Toplam vergi gelirleri, bu yıl ilk on ayda toplam bütçe gelirinin yüzde 86’sını oluşturdu. Bu oran geçen yılın aynı döneminde yüzde 84,3 düzeyindeydi. Vergi gelirinin toplam bütçe giderlerini karşılama oranı da on aylık dönemlere göre yüzde 71,2’den yüzde 75,3’e çıktı