Çin’in nadir toprak elementleri ve kritik ürünlere yönelik ihracat kontrolleri, küresel ticaret dengelerini sarsmaya devam ediyor. ABD Başkanı Donald Trump, bu adımı “olağanüstü agresif” olarak nitelendirdi ve ABD’nin mevcut tarifelere ek olarak yüzde 100 gümrük vergisi uygulayacağını açıkladı.
Trump, Truth isimli sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Çin’in bu tavrını “uluslararası ticarette eşi benzeri görülmemiş” ve “ahlaki bir utanç” olarak değerlendirdi.
Yeni vergiler ve ihracat kontrolleri 1 Kasım’da başlıyor
Trump’ın açıklamasına göre, yeni gümrük vergisi uygulaması 1 Kasım 2025’te yürürlüğe girecek. Ancak Çin’in atacağı ek adımlara bağlı olarak bu tarihin öne çekilebileceği de belirtildi.
Aynı tarihten itibaren, kritik yazılımlar için de ihracat kontrolleri getirileceği duyuruldu. Bu kararın, özellikle teknoloji ve dijital altyapı alanında etkiler yaratması bekleniyor.
"Çin’in, dünyaya son derece düşmanca bir mektup göndererek ticaret konusunda olağanüstü agresif bir pozisyon aldığı ve 1 Kasım 2025 itibarıyla, neredeyse ürettikleri her ürüne — hatta bazılarını kendileri üretmeseler bile — geniş çaplı ihracat kontrolleri uygulayacaklarını bildirdiği yeni görüldü. Bu durum, istisnasız tüm ülkeleri etkiliyor ve açıkça yıllar önce planlanmış bir stratejinin ürünü. Uluslararası ticarette eşi benzeri görülmemiş bu adım, diğer uluslarla ilişkilerde ahlaki bir utanç vesilesidir.
Çin’in bu benzeri görülmemiş tavrı karşısında Amerika Birleşik Devletleri, Çin’e yönelik olarak şu anda geçerli olan tüm tarifelere ek olarak %100 oranında yeni bir gümrük vergisi uygulayacaktır. Bu uygulama 1 Kasım 2025’te (ya da Çin’in atacağı ek adımlara veya yapacağı değişikliklere bağlı olarak daha da erken bir tarihte) yürürlüğe girecektir. Ayrıca, aynı tarihten itibaren tüm kritik yazılımlar için de ihracat kontrolleri getirilecektir.
Çin’in böyle bir eyleme kalkışmış olmasına inanmak imkansız, ama yaptılar ve gerisi artık tarihtir. Bu konudaki dikkatiniz için teşekkür ederim"
Ne olmuştu?
Çin, nadir toprak elementlerinin ihracatına yeni kontroller getirerek, yabancı kuruluşların Çin menşeli ürünleri başka ülkelere yeniden ihraç etmeden önce hükümet onayı almasını zorunlu kıldı.Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan yeni kurallara göre, yabancı kuruluşlar ve bireyler artık nadir toprak ürünlerini, teknolojilerini veya diğer çift kullanımlı ürünleri Çin dışındaki destinasyonlara ihraç etmeden önce çift kullanımlı ihracat lisansı almak zorunda. İhracat kontrolleri nadir toprak madenciliği, eritme ve diğer işleme aşamalarında kullanılan teknolojileri kapsıyor. Bazı önlemler derhal yürürlüğe girerken, diğerleri 1 Aralık'ta yürürlüğe girecek.
Bakanlık, bazı yabancı kuruluş ve bireylerin Çin menşeli nadir toprak malzemelerini askeri ve diğer hassas alanlardaki kuruluşlara aktardığını veya tedarik ettiğini, bunun da Çin'in ulusal güvenliğine ve küresel nükleer silahların yayılmasının önlenmesi çabalarına "ciddi zarar" ve potansiyel tehditler oluşturduğunu belirtti.
Çin'in ihracat kontrol listesindeki kuruluşlar ve yüzde 50 veya daha fazla hisseye sahip yan kuruluşları, çift kullanımlı ürün ve teknolojileri ihraç etmek için genel olarak onay almayacak. Kitle imha silahlarının geliştirilmesi, toprak genişletme veya askeri yeteneklerin artırılması amaçlı başvurular prensip olarak reddedilecek.
Acil tıbbi bakım, halk sağlığı acil durumlarına müdahale veya doğal afet yardımı gibi insani amaçlı ihracatlar çift kullanımlı ihracat lisansı gerekliliğinden muaf. Ancak ihracatçılar bu sevkiyatları 10 iş günü içinde e-posta ile Ticaret Bakanlığı'na bildirmek zorunda.
Trump'tan Çin'in hamlesine sert tepki
Trump, nadir toprak elementlerine ilişkin son düzenlemesi sonrası Pekin yönetimini, Çin’e yönelik tarifeleri artırmakla ve Çin Devlet Başkanı Şi Jinping ile planlanan görüşmeyi iptal etmekle tehdit etti. Trump’ın Cuma günü Pekin’e yönelttiği bu sert çıkış, dünyanın en büyük iki ekonomisi arasındaki ilişkileri ve piyasaları sarsıntıya uğrattı.
Yaklaşık üç hafta içinde Güney Kore’de Şi ile görüşmesi planlanan Trump, Çin’in nadir toprak elementlerine ilişkin ihracat kısıtlamalarını genişletmesinin ardından sosyal medyada Pekin yönetimine sert tepki gösterdi.
Trump, Şi ile görüşmek için artık bir sebep olmadığını söyledi. Pekin ise liderler arasındaki bu görüşmeyi hiçbir zaman kamuoyuna duyurmamıştı.
Ticaret savaşının kızışması piyasalarda deprem etkisi yarattı
Trump, Çin’e yönelik yeni tarife tehditleriyle Cuma günü borsaları sarsarak hisse senetlerinde sert satışlara yol açtı. Dow Jones Sanayi Endeksi %1,9 düştü. S&P 500 endeksi %2,7 gerilerken, teknoloji ağırlıklı Nasdaq Composite %3,6 değer kaybetti.
ABD’nin üç büyük endeksi sabah işlemlerinde güçlü bir seyir izliyordu, ancak Başkan’ın Çin’in nadir toprak elementleri ihracatını kısıtlama planlarına yanıt olarak “büyük bir tarife artışı” tehdidinde bulunmasıyla tablo tersine döndü.
NatAlliance Securities’in uluslararası sabit getirili menkul kıymetler başkanı Andrew Brenner “Tam da ekonomik veri olmayan sakin bir Cuma beklerken ortalık karıştı” ifadelerini kullandı.
Trump’ın açıklamalarının ardından Hazine tahvilleri savunma varlığı gibi davranmaya başlarken, ABD doları zayıfladı. 2 yıllık Hazine tahvili faizi %3,52’ye, 10 yıllığın getirisi ise %4,05’e geriledi. Petrol fiyatlarında da sert düşüş yaşandı.
Citi stratejisti Scott Chronert, “Bugünkü sert negatif piyasa tepkisi, bu son gelişmeler öncesinde ne kadar fazla iyimserliğin fiyatlara yansıtıldığını gösteriyor” dedi ve şöyle devam etti: “Açık olmak gerekirse, biz (ve piyasalar) tarife ve ticaret endişelerinin zirvede kaldığını düşünüyorduk”
CBOE Volatilite Endeksi (VIX), 1 Ağustos’tan bu yana ilk kez 20’nin üzerinde kapanmaya hazırlanıyordu. Yaklaşık 21 seviyesinde seyretse de, “korku endeksi” olarak bilinen VIX’in seyri önümüzdeki hafta başlayacak bilanço sezonu, süren hükümet kapanması ve yeni tarife gerilimiyle yakından izlenecek.
Son aylarda Beyaz Saray’ın Çin ile tarife gerilimini azaltmış görünmesiyle piyasalar güçlü bir ralli yaşamıştı. Bu, S&P 500’ün 22 Ağustos’taki %1,5’lik yükselişinden bu yana ilk kez %1’in üzerinde bir hareketi oldu. Eğer sert tarifeler yeniden masadaysa, Wall Street yılın geri kalanı için iyimser beklentilerini gözden geçirmek zorunda kalabilir.
Bitcoin fiyatında sert düşüş
Dünyanın en büyük kripto varlığı olan Bitcoin, cuma günü TSİ 23.58 itibarıyla yaklaşık %5,5 düşüşle 114.505 dolar seviyesine geriledi.
Ons altın ise yeniden 4000 doların üzerine çıktı ve 4017 dolar seviyesinde haftayı kapattı.