Ülkeyi ayıran uçurum! Kişi başı 17 bin dolar gelir nerede?

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayımladığı “İl Bazında GSYH, 2024” bülteni, Türkiye ekonomisindeki bölgesel uçurumun daha da belirginleştiğini ortaya koydu. Resmi verilere göre İstanbul, 13 trilyon TL’yi aşan Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) ile ülke ekonomisinin neredeyse üçte birini tek başına üretti. İstanbul, sorunlu bir biçimde büyürken birçok il, toplam rakamlardan binde düzeyinde pay alabildi.

AYNI KENTLERDE YIĞILMA

İstanbul’un yüzde 29,2’lik payı dikkat çekerken, Ankara yüzde 10,5, İzmir ise yüzde 5,7 ile büyükşehir ağırlıklı ekonomik yığılmanın sürdüğünü gösterdi. En alt sıralarda ise Gümüşhane, Ardahan ve Bayburt yer aldı; üç ilin toplam GSYH’si İstanbul’un yalnızca küçük bir bölümüne denk geliyor.

Tüm yatırımların Marmara’da toplanması, cumhuriyet tarihi boyunca başkentte olan banka ve finans dünyasının da İstanbul’a taşınması gibi etkenler ile bölgesel eşitsizlik daha da derinleşti. Bu nüfusun artmasını da o da ulaşımdan temiz havaya her şeyin sorun olmasına yol açtı.

Kişi başına GSYH verileri de tabloyu daha çarpıcı hale getiriyor. İstanbul’da kişi başına gelir 802 bin TL olurken, Van, Ağrı ve Şanlıurfa’da bu rakam 200 bin TL’nin dahi altında kaldı. Durum, bölgesel eşitsizliğin derinleştiğine işaret ediyor.

KİŞİ BAŞI 17 BİN DOLAR GELİR NEREDE?

TÜİK verilerine göre, kişi başına GSYH, 2024 yılında yalnızca 11 ilde Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, geçen ay kişi başına düşen millî gelirin 17 bin dolara yükseldiğini belirtmişti. Verilere göre bu 17 bin dolarlık kişi başına düşen milli gelir sadece Türkiye’nin birkaç ili alabildi.

Veriler, ekonomik faaliyetlerin de büyük oranda İstanbul merkezli yürüdüğünü gösteriyor. Bilgi ve iletişim sektöründe İstanbul’un aldığı pay yüzde 64, finans ve sigorta sektöründe yüzde 59,3, ticaret ve hizmetlerde ise yaklaşık yüzde 40 seviyesinde. Bu oranlar, kamusal yatırımların ve özel sektörün ağırlıklı olarak Marmara bölgesine yönelmesinin sonuçlarını yansıtıyor.

Konya tarım sektöründe ilk sırada yer alırken, Ankara “diğer hizmet faaliyetlerinde” yüzde 44,9 ile öne çıktı. Ancak bu alanlardaki liderlikler bile İstanbul’un baskın ekonomik rolünü dengelemekten oldukça uzak.

Bir önceki yıla göre en yüksek artışı gösteren il, yüzde 31,4 ile Adıyaman oldu. Deprem sonrası yeniden yapılanma harcamalarının etkisiyle dikkat çeken bu artış, kalıcı ekonomik güçlenmeye mi yoksa geçici bir toparlanmaya mı işaret ettiği konusunda soru işaretleri barındırıyor. Adıyaman’ı, yüzde 17,1 ile Bayburt ve yüzde 17,0 ile Malatya izledi. Ancak bu illerin toplam GSYH içindeki payları son derece düşük olduğundan, yüksek oranlı artışların ülke ekonomisine etkisi sınırlı kalıyor.

ERZİNCAN YÜZDE 7,9 KÜÇÜLDÜ

Bazı illerde ise ciddi daralma yaşandı. En yüksek küçülme yüzde 7,9 ile madencilik faaliyetlerinin de gerçekleştirildiği Erzincan’da görüldü. Kırşehir yüzde 5,7, Bilecik ise yüzde 2,4 daralarak ekonomide homojen bir toparlanmanın olmadığını gösterdi. Bu illerdeki gerilemenin nedenlerine ilişkin ayrıntılı veri paylaşılmaması ise dikkat çekiyor.