Cep telefonlarında deprem uyarısı: Uyarı kaç saniye önce geliyor, sistem nasıl çalışıyor?

Jeolojik olarak aktif bir bölgede yer alan Türkiye neredeyse her gün deprem gerçeğiyle yüzleşmeye devam ediyor.

Farklı illerde yaşanan depremlerin ardından en çok tartışılan konular arasında yer alan erken uyarı sistemleri. Bu sistemin nasıl çalıştığı özellikle cep telefonlarına deprem olmadan önce uyarı gelip gelmeyeceği milyonları yakından ilgilendiriyor.

Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD) ve Kandilli Rasathanesi’nin geliştirdiği sistemler sayesinde şiddeti belli bir seviyenin üzerinde olan depremlerden birkaç saniye önce cep telefonlarına bildirim gelmesi mümkün oluyor.

Ancak bu sistemin nasıl çalıştığı, gerçekten kaç saniye önce haber verdiği ve tüm vatandaşlara ulaşıp ulaşmadığı konusunda soru işaretleri yer alıyor.

DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİ NASIL ÇALIŞIYOR?

Deprem erken uyarı sistemlerin temel çalışma prensibi, sismik dalgaların hız farkından yararlanması olarak öne çıkar.

Herhangi bir deprem meydana geldiğinde ilk olarak, P-dalgaları (birincil dalgalar) yayılır. Bu dalgalar hızlı ama zararsız dalgalar olarak nitelendirilir.

Birincil dalgaların ardından S-dalgaları (ikincil dalgalar) yani daha yıkıcı olan yüzey dalgaları meydana gelir.

Deprem uyarı sistemleri ise, P-dalgalarını algılayarak daha yavaş ilerleyen yıkıcı dalgalar ulaşmadan önce uyarı gönderir. Bu dalgalar arasındaki fark kimi zaman 2-3 olurken kimi zaman da 20-30 saniyeye kadar çıkabilir.

Bu noktada uyarının ne kadar erken geleceği tamamen depremin merkez üssüne olan uzaklığıyla bağlantılı oluyor.

UYARILAR HER TELEFONA GELİYOR MU?

Türkiye’de deprem uyarılardan sorumlu olan ana kurum Afet ve Acil Durum Müdürlüğü’dür. Kandilli Rasathanesi ise bu noktada veri üreterek sisteme katkı sağlayarak önemli bir konumda yer alıyor.

Yaşanan büyük depremlerin ardından tüm telefonlara deprem uyarılarının gelip gelmeyeceği en çok merak edilen konuların başında yer alıyor.

Bu noktada ise mobil cihazlarda deprem uyarısı göndermede Cell Broadcast (Hücresel Yayın) teknolojisi ve Mobil uygulamalar olarak iki temel yöntem olarak öne çıkıyor.

1-Cell Broadcast (Hücresel Yayın) Teknolojisi

İnternet bağlantısına ihtiyaç duymaz. Yani telefonunuzda mobil veri ya da Wi-Fi kapalı olsa bile çalışabilir.

Toplu mesajlaşmadan farklıdır; tüm telefonlara aynı anda gönderilen kısa bir sinyal şeklinde çalışır, bu nedenle şebeke yoğunluğundan daha az etkilenir.

Özellikle 4.5G ve 5G altyapısında daha hızlı ve güvenilir çalışır. Ancak 2G veya çok eski cihaz kullanan vatandaşların bu uyarıları alma ihtimali düşüktür.

Avantajı, saniyeler içinde milyonlarca kullanıcıya ulaşabilmesidir.

2- Mobil Uygulamalar 

Telefonunuzda uygulama yüklüyse deprem uyarısı bildirim şeklinde gelir.

Ancak bu yöntem, mobil veri veya Wi-Fi bağlantısı gerektirir. Bu da internetin kesildiği veya yoğunlaştığı anlarda gecikme yaşanmasına neden olabilir.

Uygulama tabanlı sistemler, uyarıyı yalnızca yükleyen kişilere ulaştırır. Yani milyonlarca vatandaş, uygulama yüklemediği takdirde uyarıyı hiç göremeyebilir.

Ayrıca Android ve iOS cihazlarda çalışması farklılık gösterebilir; bazı telefonlarda bildirimler sessize düşebilir veya kullanıcı fark etmeyebilir.

Özetleyecek olursak pratikte oldukça karmaşık olan bu durum, telefonunuzun modelinizin eski olması, internet bağlantınızın olmaması, uygulamanın yüklü olmaması ya da baz istasyonlarının sınırlı olduğu bir bölgede bulunmanız deprem uyarılarının hiç gelmemesine ya da geç ulaşmasına neden olabiliyor.

ERKEN UYARI SİSTEMİ HER YERDE ÇALIŞIYOR MU?

Baz istasyonları yardımıyla telefonlara iletilen bu uyarılar özellikle doğu ve kırsal bölgelerde altyapı yetersizliği nedeniyle uyarıların aynı anda ulaşması mümkün olamayabiliyor.

Depremin merkez üssüne yakınlığınız ve bulunduğunuz altyapı koşullarına göre deprem erken uyarı sistemleri üzerinden gelen bildirimleri alma süresinde değişiklik yaşamanıza neden olabiliyor.

HER DEPREMDE BİLDİRİM GÖNDERİLİYOR MU?

Deprem erken uyarı sistemlerinin her geçen gün farklı illerde ve farklı büyüklüklerde yaşanan her depremi anlık olarak bildirip bildirmediği de em büyük soru işaretleri arasında yer alıyor.

Ancak bu sistemlerin ana amacı sadece yıkıcı yani 5.0 ve üzerinde meydana gelen depremler için uyarı vermek olduğundan küçük sarsıntılarda bildirim gönderilmiyor.