Adına ister opera binası deyin, ister sinema salonu...

Orası birçok sanat etkinliğinin sahnelendiği bir kültürel merkezdi.

Ve bu merkezde tiyatro da sahneleniyor, film de oynatılıyordu.

Sırası gelince opera da...

Nitekim Rus sanatçılar tarafından 1922’de CARMEN OPERASINA ait bazı bölümlerden oluşan oyun burada sahnelenmiştir.

Bazı kaynaklara göre, 1908'de yapıldığı belirtilen yapının yıkılış öyküsünden çok yapılış amacını ve gerekliliğini düşündüğümüzde, Trabzon'un ne denli kozmopolitan bir kültüre sahip olduğunu görmekteyiz.

Bu özelliği ile İstanbul'u andıran sosyal yapısı böylesi bir kültürel yapının kente kazandırılması gerekliliğini ortaya koymuştur.

17 Haziran 1912 tarihli ABD Konsolosluğu ve ticaret raporundan edinilen bilgide genel kabul görmüş adıyla sinema salonu olarak bilinen yapı hakkında önemli ipuçları verilmekte:

"Trebizond, Trebizond Cinematographic Co tarafından inşa edilen, hareketli resimler için (sinema) güzel bir tiyatroya sahiptir.

Şehrin en merkezi olan Liberty Square'deki halk bahçesi ve cepheleri bitişik bir köşe arsasını kaplar. Şirket bu tiyatronun dikilmesi için 7.500 dolar, iki yağ motoru ve gerekli elektrikli aksesuar için ise 5.300 dolar harcadı. 9 beygir, 2 silindirli grup elektrikli motor Paris'ten Aster'den, 12 beygir şanzıman motoru Auto Dautz'dan ve dinamo Gramme Co.'dan ve Paris'ten. Lambalar metalik filamenttir ve ayrıca 2000 mum gücünde bir ark lambası bulunmaktadır. Trabzon Meydan Parkı'nın doğusundaki bölgeye inşa edilmiştir."

Bu arada Gazeteci Refik Ahmet Sevengil'e göre, bina bir Fransız şirketi tarafından yaptırılmış ve belediyeye terk edilmiştir. 1925 yılına kadar tiyatro ve müzik salonu olarak da kullanılan yapı, aynı yıl tamamen sinema salonuna çevrilmiş.

Bu tiyatronun 600 kişilik oturma kapasitesi var ve çok sayıda kapısı, vantilatörleri, yangın çatısı projeksiyon aparatı odası ve diğer modern iyileştirmelere sahip.

HİCAZ DEMİRYOLUNA KATKI PAYI

"Fiyatlar: Koltuklar, 10, 15 ve 20 cent; kutular, 80 cent ve 1$, 4 ila 6 kişi arasında kalacak. Hedjaz (Hicaz) demiryolu benfitine 20 sentlik bilet için her bir pul borcu (2.2 sent) (Hicaz demiryolu yapımına katkı payı) vardır. Her program için beş bin feet film kullanılıyor ve program haftada iki kez değişiyor. Her yeni program, Türkçe, Yunanca, Ermenice ve Fransızca olmak üzere dört dilde reklamı yapılmaktadır.

"Filmler çoğunlukla Fransız yapımı, Gaumont ve Pathe Freres, bazen de Amerikan, Eclipse American Vitagraph Co., vb. Şirket, filmleri Konstantinopolis'ten ve zaman zaman Selanik'ten her program için metresi 6 veya 8 sent (1.16 ila 1.54 sent) karşılığında alıyor. Amerikan filmleri için şirket daha fazla para vermeye hazır olacaktır, çünkü büyük bir popülerlikten keyif alırlar ve dedektif hikayeleri, kovboy ve Hint yaşamı vb. konulara düşkün insanlar tarafından her zaman çok hevesle karşılanırlar. Ve Amerikan filmlerinin netliğini takdir ediyorlar."

Hicaz demiryolu II.Abdulhamit tarafından 1900/1908 yılları arasında inşa ettirilen 1322 km uzunluğundaki Şam Medine arasındaki demiryolu hattıdır.

Bu hattın yapımı için her türlü yardım kampanyası düzenlenmişti.

Memurlar dahil her kesimden yardım kabul edilirken, rapordan anladığımıza göre sinema temsil biletlerinden de belli bir miktar katkı payı kesiliyordu. O yıllarda Trabzon'dan yapılan yardım miktarı 15.000 kuruş olarak kayıtlara geçmiştir.

Bu arada aynı raporda sinema salonunda bir piyanonun bulunduğu da belirtildiğine göre bu salonda batı müziği formunda konserler de verilmekte idi. 

KORUMA BİLİNCİ GELİŞMEMİŞTI

1925 yılına kadar sahne sanatları için kullanılan yapı, aynı yıl tamamen sinema salonuna çevrilmiş ve Turan Sineması adını almıştır.

1939 ve 1957'de yapının yıkılma teklifi belediye meclisinde konuşulmuş ama her iki seferde de kabul edilmemiştir. Turan Sinemasından sonra Yıldız Sineması ve Sümer Sineması adlarını alan "opera binası", 1958'deki yol genişletme çalışmaları sırasında yıkılmıştır.

Binanın belediyeye ait oluşu ile işletilmesinde yaşanılan problemler, imar planlarında değişiklikler, meydan civarının açılışı, parkın oluşturulma çalısmaları ve o dönemde binanın bakımsız kalmasının yanı sıra henüz kültür varlığı kavramının hukuki boyutları ile esasa bağlanmamamış olması binanın yıkılması sürecinde etkili olmuş.

Bu arada kamuoyundan, basından, belediyenin dışında kalan başta valilik olmak üzere kamu kurumlarından binanın yıkımı ile ilgili olarak korunmasına yönelik bir girişimde bulunulmadığı da dönemin kaynakları araştırıldığında anlaşılmaktadır.

Şunu da unutmayalım: Kültür Varlıklarını Koruma Kanun ve yönetmeliklerimiz de 1983’ten sonra yürürlüğe girmiştir.

Bugün olsa bu bina yıkılamazdı...

Ama bugün için de şu gerçeği unutmayalım:

Trabzon halen tam teşekküllü bir kültür merkezine sahip değil.