Şanghay Beşlisi İran’a destek olacak mı? Şanghay Beşlisi neden sessiz?

Ortadoğu’da tansiyonun hızla yükseldiği İran-İsrail savaşı sürecinde, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gibi büyük bölgesel yapıların sessizliği dikkat çekiyor. Çin ve Rusya öncülüğünde kurulan ve bugün 10 tam üyeye sahip olan ŞİÖ’nün, üyesi olan İran’a doğrudan bir destek açıklamasında bulunmaması, bölgedeki güç dengeleri açısından önemli bir sinyal olarak değerlendiriliyor.

İran, 2022’de Tam Üye Oldu Ama...

İran, 17 Eylül 2021’de gözlemci statüsünden çıkarak, 2022 yılında ŞİÖ’ye tam üye olarak katıldı. Ancak İran'ın, ŞİÖ'den beklediği askeri veya siyasi desteği açık biçimde alabilmiş değil. Zira örgüt, NATO gibi bağlayıcı bir askeri ittifak değil; üyeleri arasında karşılıklı savunma yükümlülüğü doğuran bir madde bulunmuyor.

SCO ve Sessizliğin Gerekçesi: Askeri Değil, Jeopolitik Bir İttifak

ŞİÖ, 2001 yılında “terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılıkla mücadele” amacıyla kuruldu. Bugün Çin, Rusya, Hindistan, Pakistan gibi küresel güçlerin yanı sıra Orta Asya devletlerinin yer aldığı yapı, daha çok bölgesel istikrar ve ekonomik iş birliği hedefliyor. 2005’te ABD’ye Orta Asya’dan çekilme çağrısı yaparak dikkat çeken örgüt, jeopolitik olarak Batı karşıtı bir duruş sergilese de, pratikte ortak askeri müdahale kabiliyeti olan bir sistemden uzak.

Türkiye ŞİÖ’nün Neresinde?

Türkiye, 2012 yılında ŞİÖ’ye “diyalog ortağı” statüsünde katıldı. Bu pozisyon, üyelik değil, sınırlı düzeyde siyasi ve ekonomik istişare hakkı tanıyor. Türkiye’nin, İran-İsrail geriliminde ŞİÖ’nün olası tavrına doğrudan bir etkisi bulunmuyor

İran’ın Beklentisi Karşılık Bulmadı

İran’ın özellikle Batı ile yaşadığı gerilimlerde, ŞİÖ’den bir güvenlik şemsiyesi beklemesi uzun süredir gündemdeydi. Ancak ne Çin ne de Rusya, İran-İsrail çatışması bağlamında askeri destek ya da açık diplomatik tarafgirlik sinyali verdi. Bunun nedenleri arasında bölgesel istikrarı riske atmama, küresel dengeleri gözetme ve ekonomik çıkarların korunması gibi stratejik unsurlar bulunuyor

NATO ile ŞİÖ Arasındaki Temel Fark

NATO’nun 5. maddesi gereği bir üyeye saldırı tüm ittifaka yapılmış sayılırken, ŞİÖ’de bu tür bir kolektif savunma mekanizması yok. Bu nedenle İran’ın uğrayacağı olası saldırılar, diğer ŞİÖ üyelerinin otomatik müdahalesini doğurmuyor.

ŞİÖ, İran’ın Aradığı Askeri Kalkan Değil

Görünen o ki ŞİÖ, İran’ın İsrail karşısında aradığı “askeri dayanışma bloğu” rolünü üstlenmeye hazır değil. Bölgesel iş birliği ve siyasi söylem düzeyinde kalan yapı, kriz zamanlarında NATO gibi aktif bir pozisyon almaktan uzak kalıyor.