Borcunuz mu var? Çok mu? Aylık geliriniz taksitlerin toplamını karşılamaz mı oldu? “İnsana güneşli günde verdiği şemsiyeyi, yağmur başlayınca geri isteyen” bankaların bastırmaları telefonlarınızı sabah akşam öttürüyor mu zır zır? Uykularınız mı kaçıyor?

Pek çok vatandaşımız o durumda. Borçluluk akılsız ya da talihsiz bireylerin başlarına sardıkları bir özel bela olmaktan çıktı günümüzde. Çağımızın genel ve normal bir gerçeği sayılıyor. Devletler de borçlu. Hem en zengin bilinenler en borçlu.

Dünyada garabetlerin birbirini kovaladığını görüyorum ama Suudi Arabistan Krallığı’nın uluslararası banka kapılarında el ovuşturacağı aklıma gelse “Bunuyor muyum?” diye kaygılanırdım. O da oldu. Bu haftaki haberler petrol denizi üstünde sefa süren Suudi yönetiminin kredi bulmakta zorlandığını duyurdu.

Ekonomistler şunu söylüyor: Sorun borçlu olup olmamak değil. Borcun tutarı da değil. Onu çevirip çevirememek. Yani kredi kartı taksitlerinizin toplamını, onlardan çektiğiniz nakit avanslarla karşılayabiliyorsanız sorun yok. Hepsinin limitleri dolduysa, banka şubeleri de o duruma bakarak size ihtiyaç kredisi açmaya yanaşmıyorsa, ‘deniz bitti’ demektir.

***

Görünüşte devletler için öyle bir tehlike yok. Çünkü sıkıştıkça para basabiliyorlar. Ama onun da sınırı var. Öyle yapıldıkça enflasyon artıyor, yani ülkenin parasının değeri düşüyor. Borçlarını kimden almış ülke? Kendi halkından ve başka ülkelerden.

Halkından direnme gelmez; onlar devletin tutsağıdır. Ama başka ülkeler günün birinde “Senin parana güvenim kalmadı” der de rezervlerindeki o cinsten birikimi elden çıkarmaya kalkarlarsa? Malî kıyamet günüdür!

Anlı şanlı devletlerin şimdi borçları ne kadar? Önce sorayım, trilyon nedir? Rakkamla gösterilmek istenirse sıfırlar yılan kuyruğu gibi uzuyor: 1.000.000.000.000.-

Bunun anlamını havsalaya kavratmak zor. Çocuğa öğretmek için adım adım gidebiliriz:

Üç sıfırlı bin nedir? Bin tane bin, milyon? Bin tane milyon, milyar? Trilyon da bin tane milyar. En zengin bilindiği için Amerika’nın durumuna bakalım. Bugünkü borcu 14 trilyon dolardan fazla. Bu tutarı ülkenin (çocuklar, bebekler dahil) nüfusuna bölersek, kişi başına 43 bin dolar düşüyor. Ödenmesi olanaksız.

Ulusların malî durumlarını belirlemenin bir başka ölçüsü de borç tutarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’ya oranına bakmaktır. O hesapça, gelişmiş ülkeler arasında açmazı Amerika’nınkinden berbat görünenler var. Son sıralama şöyle:

Japonya %227.8, Fransa %98.2, İngiltere %90.6, Amerika %73.6, Almanya %71.7, Hindistan %51.7, Çin %16.7.

Türkiye’nin durumu?

Avrupa Birliği’nin Maastricht kriterleri denilen değerlendirme ölçüleri var. Üye ülkelerde borç tutarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’ya oranının en fazla %60 olması gerek. Kendi hazırladıkları sınavda çuvallıyorlar: 2002 - 2013 yılları arasında AB’nin o oran ortalama yüzdesi 60.6’dan 83.5’e çıkmış. Bizde aynı dönemde 74’den 36’ya inmiş. IMF son rakamları vermedi ama şimdi daha da iyi durumda olduğumuz biliniyor.

***

Yani vatandaş sıfatıyla yüreğinizi ferah tutun: Ülke kötüye gitmiyor.

Kişisel borcunuza gelince...

Eskiden beri bankalarımız ahaliyi tuzağa düşürmekte. ‘Bili bili’ diye tavuk çağırır gibi; bol bol kart dağıtıp, kolay kredi sunarak, halkın ihtiyat özürlü kesimlerini borca batırdılar. Dara düşenlerin ensesine biniyorlar.

Devletin kendi gibi vatandaşlarını da tuzaktan çıkarması için onun ensesine binmekten başka çaremiz yok.