Her toplumun kendine özgü bir ‘otoriteye saygı’ dozu var. Kimi ülkede öğretmen sınıfa girince öğrenciler yerlerinden kımıldamaz; kimisinde hazırola geçip, öğretmen oturuncaya kadar put kesilirler.

Toplumbilimciler biat kültürünü ölçüp ulusları ‘egemen karşısında boynu büküklük’ bakımından sıraya koyabiliyorlar. Dik kafalılık klasmanında Amerikalılar ve Avustralyalılar başlarda, Güney Koreliler sonlarda.

Geçen yüzyılın son çeyreğinde o ülkenin ulusal havacılık şirketi öyle sık kaza yapmaya başladı ki, yabancı havaalanlarının birçoğunu kullanma izninin iptali gündeme geldi. Panikleyen şirket yöneticilerinin uzmanlara yaptırdığı incelemeler acayip bir gerçeği açığa çıkardı: Kazalar ne teknik aksaklıklardan ileri geliyordu, ne eğitim yetersizliğinden. Başlıca neden kültüreldi!

Güney Kore geleneklerinin temeli büyüklere saygılı ve mesafeli olmak, sözlerinden çıkmamak. Öyle yetiştirilen gençler amir karşısında kuzu oluyorlar. Anlaşıldı ki, kaptan pilotların yardımcıları da onların yanlış davranışlarına ses çıkaramamışlar.

Uçucu personele alelacele yoğun ‘sorgulama eğitimi’ verildi. Bıçakla kesilmiş gibi durdu kazalar.

Okuduğum bir kitapta, düşen uçakların kara kutularından alınmış konuşma kayıtları var. Sinir bozuyor.

Örneğin bir Kolombiya uçağı 1990 ayında New York yakınlarında çakılmış, bütün mürettebat ve 73 yolcu ölmüş. Kazada pilot hatası ya da teknik arıza yokmuş. Daha doğrusu, kaza değilmiş olay. Benzin bitmiş!

İnanması güç tabii. Uçak seferlerinin bütün ayrıntıları hesaplanır, ne kadar havada kalınacağı bilinir, yakıt da (güvenlik payı eklenerek) ona göre alınır. Koskoca yolcu uçağının benzini nasıl biter?

Esrarın çözümü kara kutudan çıkmış. Bölgede hava trafiği o gün çok yoğun olduğundan, alandaki kontrolörler boyuna tur attırıyorlarmış pilotlara. Kolombiya uçağı iniş için alçaldıktan sonra fazladan 75 dakika gökte kalmış. (Alçaklarda hava yoğundur; oralarda çok daha fazla yakıt harcanır.)

Kontrolörlerle temas görevi İkinci Pilot’undur. Onun bir başka görevi de gereğinde Kaptan’ı uyarmak. Ama o uçaktaki yardımcı pilot Kolombiyalı. Amire alabildiğine saygılı davranma kültürüyle yetişmiş, çok da ‘yumuşak yüzlü bir adamcağız. Yorgunluktan kafası durduğu anlaşılan meslektaşını dürtüklemiyor.

Uçağı gökte atılan turlarda gerilere yerleştiren kontrolöre de “Yakıtımız çok azaldı” diyor ama etkili konuşamıyor. Hatta teşekkürler ediyor. “Acil durum olduğunu söylesene” diye çıkışan Kaptan’a verdiği cevap harika: “Söylüyorum efendim. Asabi biri.”

Onun yerinde Amerikalı bir pilot olsa ana avrat düz gider. “İniyoruz ulan, itoğlu it,” der. “Söyle ötekilere, savrulsunlar önümüzden!”

Kolombiyalı’nın nanemollaca konuşmasından birkaç dakika sonra çakılmış uçak.

Bizde çok çekişme olmakta diye hayıflanıyoruz ya? Sırasında dikilebilmenin yararı da var. Örneğin en faşizan partimiz içinde farklı düşünenlerin başkaldırabilmesi hayırlı bir gelişme olmadı mı?